Aralin 33: Kasaysayan at Epekto ng Cold war

Ang mahigit apatna dekada matapos ang ikalawang digmaaang pandaigdig ay tinatawag na panahon ng Cold War. Ang Cold War ay digmaan ng nagtutunggaliang ideolohiya ng dalawang pinakamakapangyarihang bansa o superpower. Pinangunahan ito ng United States (U. S.) bilang modelo ng kapitalismo at ng Union Soviet Socialist Republics (U.S.S.R.) na nakabatay sa sosyalismo. Bahagi at pinakamakapangyarihan ang Russia sa tinawag ng U.S.S.R. Tinawag itong Cold War sapagkat hindi tuwiran o direktang nagdigmaan ang dalawang bansa. Sa kabila nito, nag init din ang tunggalian dahil sa rebelyon at digmaan sa mga bansang napailalim sa impluwensya nila. Ang mahigpit at mainit na tunggalian ng dalawang bansang ito ang dahilan kung bakit napanatili ang balance of power o balanse ng kapangyarihan sa daigdig. Dahil sa kanila, nabansagan din ang kaayusang pampolitika noong panahon ng Cold War na bipolar world o daigdig na may dalawang magkaibang panig.

• Kahulugan ng Domino Theory at ang Pagkabuo ng mga Alyansa.

          Sa panahon ng Cold War, naging patakaran ng U.S. at U.S.S.R. na manghimasok sa pamamalakad ng pamahalaan ng mga bansang tina-taguriang Third World. Ang terminolohiyang Third World ay orihinal na tumutukoy sa mga bansang hindi yumakap sa kapitalismo (mga bansang industriyalisado sa Second World) Subalit sa kasalukuyan, ibat ibang ideolohiya na ang niyakap ng mga bansang Third World. May tumanggap ng kapitalismo, komunismo, kombinasyon ng dalawa,o iba pa. Sa ngayon, tumutukoy ang Third World sa mga bansang mahihirap, baon sa pagkakautang, at karaniwang dating kolonya. Maraming bansa sa Africa ang nabibilang sa Third world tulad ng Somalia, Rwanda, Nigeria, Ethiopia, Vietnam, Laos, Cambodia, Sri Lanka, Bangladesh, Pilipinas, at iba pa.

• Mga Anyo ng Cold War

Ang Cold War ay hindi nangangahulugan ng direktang armadong digmaan ng dalawang puwersa. Ang digmaang ito ay kinapalooban ng ibat-ibang anyo ng tunggalian tulad ng proxy war, arms race, space race, propaganda warfare, at espionage. Walang direktang digmaan ang naganap. Sa halip, ito ay naging kompetsyon ng pagpapalaganap ng kanilang impluwensiya sa ibat-ibang panig ng daigdig sa pamamagitan ng mga paraang nabanggit.

• Proxy War ng mga kaalyado ng U.S. at U.S.S.R.

 

Tumingkad din noon yugto ng Cold War ang tinatawag na proxy war kung saan sa halip na ang dalawang superpower ang tuwirang magtunggalian, pinangunahan ito ng kanilang mga satellite, client state o yaong mga kontrolado at kaalyadong bansa. Tinalakay na kung paano sinopurtahan ng kapitalistang U.S. ang south Korea laban sa North Korea na suportado naman ng sosyalistang U.S.S.R. Ganito rin ang sitwasyon ng South Vietnam at North Vietnam noong dekada 1960 at 1970

 

• Space Race ng U.S. at U.S.S.R.

Bunga ng patuloy na tumitinding kompetisyon ng U.S. at U.S.S.R. naglunsad ang mga bansang ito ng eksplorasyon sa kalawakan. Hindi nagpahuli ang bawat isa sa pakikipagtagisan sa larangan ng agham at teknolohiya para makarating sa kalawakan.

• Pagpaparami ng Armas

Pangamba ang bumalot sa mga mamamayan ng buong daigdig nang tumindi ang kompetisyon ng U.S.S.R. at U.S. sa pagpaparami ng Armas. Bunga ng nananaig na paranoia sa magkabilang kampo, nagparamihan sila ng produksyon ng armas upang makalamang sa katunggali at bumuo ng imahen na higit na nakapangyayari kaysa isa. Ang paranoia ay nangangahulugang hindi makatuwirang takot at pagsususpetsa sa iba. Ang matingkad na pagtatagisan ng dalawang pwersa ang nagpanatili ng balance of power sa pagitan nila. Nagkaroon din sila ng balance of tenor na pumigil sa pagkakaroon ng digmaang nukleyar. Kapwa batid ng U.S. at U.S.S.R. na ang paggamit nila ng armas nukleyar ang magiging katapusan nila pareho at ng pagkapinsala sa buong daigdig.

• Propaganda Warfare

Mainitan din ang tunggalian ng kampo ng U.S. at U.S.S.R. sa larangan ng propaganda warfare. Napakahalaga ng naging papel ng kanya-kanyang state-sponsored media o media na pag aari o suportado ng pamahalaan. Ito ang kanilang ginamit upang magtaguyod ng ideolohiya at upang kasabay ring masiraan ang reputasyon ng kalaban. Saksi ang daigdig sa tagpong ito.

• Espionage

 

Lalong umigting ang cold war dahil sa palitan ng akusasyon ng U.S. at U.S.S.R. ng pag eespiya ng magkabilang panig. Noong 1960, nagkaroon ng pagpupulong sa paris ang mga kinatawan ng dalawang bansa, kasama ang kinatawan ng Great Britain at France upang pag usapan ang pagkakamit ng pandaigdigang katahimikan at katatagan. Naudlot ang usapan sa Paris dahil inanunsiyo ni Nikita Khrushchev, punong ministro ng U.S.S.R. na may napabagsak ang soviet missile na U-2 o eroplanong Amerikano na may lulan na mga kamera at mga kagamitang pang espiya. Nahuli raw itong kumukuha ng larawan ng isang sensitibong estruktura ng U.S.S.R. malapit sa Ueal Mountains.

 

• Yugto matapos ang Cold War

 

Ang pagtatapos ng coldwar ay nagsilang sa New World Order na nagbigay-daan upang tuluyang maging sentro ng daigdig ang U.S. sa usaping pampulitika, pang ekonomiya, at pangmilitar.

 

Renz Marvin Bodegon

Morris Lopez

ARAALIN 35

Banta ng terorista

Ang terorismo ay isang gawain na nag susulong ng layunin sa
pamamagitan ng marahas na pamamaraan. Ayon sa Human Security ang
pamimirata, sa dagat,rebelyon,kudeta,pagpatay(murder),kidnaping,krimeng may kaugnay sa paninira(destraction),at panununog(arson) ay

maituturinng na gawain ng mga terorista

Isa sa kilalang kaganapan ay ang pag atake noong 9-11
nongSetyembrer,2001.inagaw ng 19 na terorista ang 4 na eroplanong
komersyal sa US. Ibingga nang mga ang 2 eroplano sa gusali ng New
World Trade Center(WTC) sa New York. At ang isa ay ibinangga sa
pentagon at ang isa pa ay pinabagsak sa Pennsylvania 3,000 ang
tinatayang namatay dito.Inamai ni Onama Bin Laden na sila ang utak ng
pag atake pagkat layunin nilang kontrolin ang pag pasok ng suplay sa
langi ng US. Langis ng kilala sa tawag na black gold

Ilan sa masamang epekto ng terorismo ay ang pag kabahala ng mamamayan
para sa kanilang kaligtasan,pag baba sa pumapasok na namumuhunan sa
isang bansa,pag baba ng kita sa pamahalaan at pribadong sektor mula sa
turismo,pagkaantala ng mga biyahe at malang pag labas-pasok ng mga
mamamayan sa bansa,pag taas ng antas ng paranoia ng pamahalaan at ng
mamamayan nito,pag kaaksaya ng salapi para sa muling pag tatayo ng mga
nasirang pasilidad, at ang pag laki ng alokasyon para sa pondo ng
militar kapalit ng mas mababang halagang nakalaan para sa higit na mas
mahahalagang sektor

ARALIN 23

“ANG PAGHIHIWALAY NG ENGLAND SA SIMBAHANG ROMAN”

 

             Paglakas ng protestantismo sa England ito ay dulot ng politikal at hindi panrelihiyong salik.Si Catherine Aragon ang pinakasalan ni Henry VIII at kinailangan nilang hingin ang basbas ng Papa dahil dating asawa ni Catherine ang kanyang kapatid, nagging suliranin sa kanilang magasawa ang magmamana ng trono dahil wala silang anak na lalaki.Dekada 1520, muling nagkagusto si Henry VIII LADY IN WAITING ni Catherine at ito ay si Anne Boleyn,gusto rin itong pakasalan ni Henry VIII subalit siya ay kasal pa kay Catherine at kailangan ng mawalan ng bisa ang kasal nila,subalit ang kahilingan ni Henry VIII ay inabot ng ilang taon at si Pope Clement VII ang magpapawalang bisa ng kanilang kasal,tutol si Charles V .Si Charles V ay makapangyarihan dahilsiya ang HOLY ROMAN EMPEROR mula 1519-1556. Nabigo si Henry VIII na mapapayag si Papa na maipawalang bisa ang kanilang kasal ni Catherine.Nang mabigo si Henry VIII sa pagpapawalang bisa ng kanilang kasal ni Catherine ay agad niyang tinanggal sa pwesto ang pinakamalapit niyang tagapayo na si Thomas Cardinal Wolsey , ito ang Lord Chancellor ng England at kanyang ipinalit dito ay sina Thomas Cranmer at Thomas Cromwell na dating taga sunod ni Martin Luther.Pinayuhan nila si Henry VIII na mas makakabuti kung hihiwalay ang Simbahan ng England sa Simbahang Roman upang siya ang maghahari sa simbahan. At kung naisin man niyang magpakasal ulit at mawalan ng bisa ang kanilang kasal ng dati niyang asawa at magagawa niya dahil siya na ang namumuno sa simbahan.

              Natupad ang ninanais ni Henry VIII na ikasal kai Anne Boleyn noong 1533 pagtapos ng ilang taong pagdedebate saParlamento. Noong Marso 1534 dineklara na ang anak nila Anne Boleyn at Henry VIII ay itinuturing ng lehitimong tagapagmana ng Trono sa pamamagitan ng Act of Succession,at kinilala ang hari noong Nobyembre 1534 sa pamamagitan ng Act of Supremacy bilang pinaka mataas na pinuno sa Simbahan ng England,sa panahon ni Henry VIII walang nagbago sa Simbahan maliban sa namumuno nito.Hindi rin nagtagal ang relasyon nila Anne Boleyn at Henry VIII noong 1536 dahil may iba na namang gusto si Henry VIII at kinasuhan niya ang sariling asawa at ipinadakip sa salang pakikiapid. Pinutulan ng ulo si Anne Boleyn noong Mayo 19,1536 ang pagbago ng relihiyon ay naganap sa pamumuno ng tagapagmana na si Edward VI ito ay anak niya sa kanyang pangatlong asawa niya na si Jane seymour,namatay ang ama ni Edward VI nuong siya ay siyam(9) na taong gulang lamang.

              Siya ay gumawa ng hakbang na nagpabago sa protestantismo sa England tulad ng pag-aasawa ng pari at gamitin ang aklat ni Cranmer na THE BOOK OF COMMON PRAYER sa lahat ng simbahan at tanggalin lahat ng imahen at altar sa mga simbahan.

              Namatay si Edward VI noong 1553, sunod na namuno si mary,si mary ay ang anak nila Edward VIII at ni Catherine dahil si Mary ay isang deboto ng simbahang katoliko ipinatupad niya na ibalik ang mga imahen at altar sa simbahang katoliko at ipinatigil niya ang paggamit ng aklat na THE BOOK OF COMMON PRAYER ipinagbawala ng pag-aasawa ng mga pari at ipinapatay ang ilang mga lider ng protestantismo dahil dito tinawag siya at kinilala siya bilang BLOODY MARY.

Noong 1558,naging bagong taga pagmana ng trono ay si Elizabeth I,si Elizabeth I ay ang anak nila Henry VIII at Anne Boleyn,tinangka ni Elizabeth na panatilihin ang Katolisismo sa kanilang bansa na England ng hindi nawawalan ang impluwensya ng Protestante,siya’y diniklara bilang ekskomulgado ni Pope Pius V noong 1570.Maraming beses nang pinagtatangkaang patayin si Elizabeth I ng mga kasapi sa Aristokrasya na mga katoliko din at may magagaling siyang mga espiya at siya’y may kasanayan sa politikal kaya kahit ilang beses siyang patayin nakakaligtas parin siya.Noong 1587 hinatulan si  Elizabeth I ang kanayang pinsang si Mary ng kamatayan sa kadahilanang isa rin siya at kasapi siya sa nagtangka ng buhay ni Elizabeth I.Si Elizabeth I ang pinakamahusay na pinuno ng England dahil sa kanayang malawak na pag-uunawa na ang kanayang bansa ay pinaghihiwalay ng magkaibang doktrina at ginawa niya ang kanyang makakaya upang magkaroon ng dalawang relihiyon ang England ito ay ang Katolisismo at Protestantismo.

“SAGOT NG SIMBAHANG KATOLIKO”

               Naglunsad ng reporma ang simbahang katoliko at ito ay tinawag na Counter-Reformation o kontra-repormasyon.Sa panahong ito naging tampok ang itinatag ni Iganatius ng Loyola ito ay tinawag na SOCIETY OF JESUS na ordinansang monastiko noong 1534 layunin ng SOCETY OF JESUS na maibalik ang pinakamahigpit at halos mga patakaran sa simbahan nakatuon lamang ang aral ni Ignatius kautusan ng simbahan at self-mastery ito ay kanyang tinalakay sa kanyang akdang SPIRITUAL EXERCIES noong 1548. Ang mga nagging kasapi sa akda ni Ignatius ay tinawag na mga Jesuit at mga Heswitas,ipinatawag ng Papa Paul III noong 1545 ang COUNCIL OF TREND ito ay nagwakas lamang nuong 1563 gayun pa man hindi pa din napigilan ang paglakas ng Protestantismo at ito ay tuluyang nakahati sa paglaganap ng Kristiyanismo sa bansang Europa.

“ANG KABABAIHAN NG REPORMASYON AT KONTRA-REPORMASYON”

              Ang mga kababaihan ay tanging taong bahay lamang hindi din sila pwede sa political at panitikan. Ito ay namayani sa Europe noong MIDDLE AGES,Malaki ang naitulong ng palimbagan sa paglaganap ng Bibliya at nakatulong din ang pagsasaling wika nito sa Vernacular o wikang local upang mas magkaroon ng interes ang mga mambabasa na basahin ito at dahil dito lahat ng tao ay nagkaroon ng interes na basahin ito mapababae man o lalaki. Ang Vernacular ito ay tumutukoy sa wikang pangkaraniwang ginagamit ng isang grupo ng tao.Sa Germany isang babae ang kanilang piangmamalaki ito ay si Katherine von Bora at ito ay ang asawa ni Martin Luther si Katherine ay dating Madre na tinulungan ni Martin na tumakas mula sa kumbentong Nimschen siya ay napangasawa ni Luther noong 1525.Si Katherine ay isang negosyante at tinulungan niya si Luther na baguhin ang kasaysayan at tinulungan niya ang asawa na baguhin at ituon abg sarili sa pagsusulat,pangangaral at pagtuturo.Si Catherine Cibo ang Duchess na Camerino sa Italy siya ay tinuturing din na isang aktibong kababaihan sa Simbahan ng Katoliko,matatawag mo siyang isang matalinong babae marami siyang alam na wika tulad ng Latin,Greek at Hebrew , si Catherine ay pamangkin ni Papa Clement VII na mula sa pamilyang Medici dahil dito nailigtas niya ang mga Capuchin mula sa kaparusahan.Ang Capuchin ay tinuturing na isang pwersa ng Restorasyong Katoliko noong panahon ng Konta-Repormasyon at agad nilang inalay ang kanilang serbisyo nang itinatag si Papa Gregory XV noong 1622 ang Propaganda Fide.Ang mga Capuchin ay ang mga pinakamalaking delegasyon sa nasabing kongregasyon.

“ANG PAMANA NG REPORMASYON”

               Ang panahon ng repormasyon ay panahon ng pananampalataya ng mga relihiyoso.Ang Repormasyon ay masasalamin sa pagbabago ng mga ideya ito ay mapapansin sa modernong  panahon ng repormasyon o matatawag na Middle Ages.Tulad din ng Renaissance ang panahon ng Repormasyon o AGE OF REFORMATION ito ay sinasabing transisyon mula sa Middle Ages tungo sa modernong panahon.Sa pangkalahatang ang pinakamaigting na pamana ng repormasyon ay ang paglaho ng pagkakaisang panrelihiyon na siyang katangian ng Kanluran at Gitnang Europa noong panahon ng middle ages bilang resulta nito ang mga kristiyanismo ay nahati sa katoliko at sa protestante at ang protestante ay nahati lamang sa iisang sangay. Ang paglaganap ng Edukasyon ito ay itinuturing ding pamana ng repormasyon hinikayat nila ang mga repormistang protestante na basahin ang Bibliya at huwag umasa lamang sa Simbahang Katoliko na nagbibigay ng interpretasyon ditto dahil ditto nagging problema nila ang karunungan sa pagbasa mahalaga din ang nagging papel ng mga heswitas sa pagdami ng mga unibersidad at mga paaralan bilang bahagi ng kontra-repormasyon

 

                                                                                                          Queen Meryl Celles

III esep mendeleev

 

 

ARALIN: 22 PANAHON NG RENAISSANCE

“Ang panahon ng renaissance”

*Pag-usbong ng renaissance*

Sa pag-unlad ng agrikultura ,bunga ng  mga pagbabago sa kagamitan at pamamaraan sa pagtatanim umunlad ang produksyon sa Europe noong “middle ages” . dahil dito lumaki ang  populasyon at dumami ang pangangailangan ng mga mamamayanan na matutugunan  naman ng maunlad na kalakalan.ang mga lungsod-estado sa hilagang Italy ang nakinabang sa kalakalan .noong ika-11 hanggang ika-12 n sigalo umunlad iot bilang sentrong pangkalakalanat pananalapi sa Europe.ilan sa mga lungsod-estado na umusbong ay ang Milan, lorence, Venice, Mantua, Ferrara, Padua, Bologna at Genoa.

*Pamilyang Medici*

                Sila ay mga mangangalakan at banker kaya sila ay yumaman at nakilala sa europoe bilang mga duke. Sa pamilyang ito nagmula ang tatlong papa sina “Leo V”, “Clement VII”, at “Leo XI”, at dalawang reyna sina “Catherine” at “Marie”.   Mahalaga ang nagging papel ng Pamilyang medici sa pagpapalaganap ng “renaissance” sa pamamagitan ng pagtatayo ng pampublikong aklatan, pagsuporta sa mga pintor at eskultor.

*Ang Humanismo*

                Si Francisco Petrach ang tinaguriang “ama ng humanismo”  . pinagtuunan  nya ng pansin ang iniisip at nararamdaman ng mga roman.ang Humanismo ay kilusang intelektuwal noong panahon ng renaissancena naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyon ng Greece at rome . ang nag-aaral sa klasikal na sibilisasyon ng Greece at rome ay tinaawag na “humanist o humanista” mula sa salitang Italian na nangangahulugang “guro ng humanides”

“Mga ambag sa renaissance sa iba’t-ibang larangan”

*Politika*

                Ang Europe ay kinakitaan ng paglalabanang political.  Ang naglaban-laban para sa pamumuno ay ang papa, emperador, at ang mga pinuno ng France at Spain. Sa larangang political ay nakilala rin si Niccolo  Machiavellie  ang sumulat ng “The Prince”. Sa aklat na ito ,nagbigay siya ng mga mungkahi kung paano mamuno ng epektibo. Sa medaling salita ang pamamaraan ng pinuno ,ano man ang anyo nito ay nagiging mabuti kung mabuti ang kanyang hangarin para sa nasasakupan.sa wikang ingles tinawag itong ‘The end justifies the means”.

Mariella M. Marasigan

III-ESEP Mendeleev

Kasaysayan

Naniniwala ang mga humanista na mahalaga ang pag-aaral ng kasaysayan upang maunawaan nila ang panahong kanilang kinabibilangan.

Sa kanilang pag aaral ay natuklasan nila ang mga pagkakamali ng mga eskribano ng middle ages sa pagkopya mula sa orihinal. May natuklasan din silang mga huwad na dokumento kung kaya nagsimula silang magsiyasat sa pagiging makatotohanan ng mga diumanoy isinulat ng mga eksperto.

Isang produkto ang kritikal na pagsusuri ng mga teksto ang sanaysay ni Lorenzo Valla (Circa 1406-1457) na may pamagat na Declamation Concerning the False Decretals of Constantine (1439-1440).Sa akdang ito, pinatunayan ni valla na huwad ang dokumentong nagsasaad na inilipat ni haring Constantine sa Santo Papa ang kapangyarihan sa Santo Papa ang kapangyarihan sa pamumuno sa kanlurang bahagi ng Imperyong Roman nang inilipat niya ang kabisera sa Constantinople.

  

Mga mahuhusay na manunulat sa panahon ng renaissance:(mula kaliwa) Francois Rabelais Miguel de Cervantes Saavedra at william shakespeare.

Panitikan

Masasalamin sa panitikan ang temang humanistiko. Mapapansin sa mga sakda ng mga manunulat ng renaissance ang paghamon sa mga kaisipan ng middle ages, lalo na sa ideya ng pagiging makapangyarihan ng simbahan.

Sa France, si Francois Rabelais(1494-1553) nag may akda ng limang tamang aklat na pinamagatang Gargantua and Pantagruel kung saan ginawa niyang katawa tawa ang mga taong hindi naniniwala sa humanismo.

Naging Tanyag naman si Michael de Montaigne (1533-1592) dahil sa kanyang akdang essays na nalathala noong 1580 at nagimpluwensya sa panitikanng europeo sa modernong panahon. Ito ay dahil sa estilong pagkakasulat nito parang nakikipgusap at sa mga pinaksa ni Montaigne tungkol sa sarili, edukasyon, pakikipagkaibigan at iba pa niyang mga interes.

Sa Spain napantanyag si Miguel de Cervantes Saavedra (1547-1616) sa kanyang akdang Don Quixote de la Mancha na nailathala noong 1605. Sa nobelang ito, tinuligsa niya ang medieval na batayan ng katapangan na nakasaad sa chivalry.

Samantala sa England , si William Shakespeare(1564-1616) ang itinuturing na pinakadakilang manunulat sa wikang English. Sinulat niya ang mga tanyag na dula tulad ng Julius Caesar (1599-1600) at Anthony and Cleopatra(circa 1606-1607) na hinango niya mula sa kasaysayang Greek at Roman.

Sining

Ang katangian ng sining sa panahon ng renaissance ay

Name(required)

Email(required)

Website

Comment(required)

Submit

Δ

maihahalintulad sa sining n klasikal ng mga Roman at Greek kung saan binibigyang halaga ang pagiging kakaiba ng bawat mukha at pigura ng tao. Ang paggamit ng mga bagong materyal gaya ng mga oil-based paint ay katangian din ng panahong ito. katangian din nito ang paggamit ng tinatawag na na perpekstiba o impresyon ng lalim at layo s flat o surface ng painting upang makalikha ng realismo. Tumutukoy ang realismo sa paglalarawan ng mga bagay o tao batay sa tunay na anyo nito.

Isa sa ga tanyag na henyo ng sining noong renaissance ay ng Italian na sina Giotto Bondone (1267-1337) na unang gumamit ng teknik sa paglikha ng perpekstiba noong ika 14 siglo . Si Filippo Brunellschi ang nakatuklas sa paggamit ng mathematical laws upang maipakita nang malinaw ang perpekstiba. ang Flemish na si John Van Eyck namn ang nagsulong ng bagong teknik ng oil painting.

Si Leonrdo da Vinci ang nagpinta ng The Last supper (1498) at Mona Lisa (1503-1507) . Si Michael Angelo Buonarroti ang itinuturing na pinakamahusay na eskultor ng Renaissance. Nakilala si Raphael Santi sa kanyang mga pinta ng Madonna mula 1499 hanggang 1520. Bukod sa tatlo is pang naptanyag si Orazio Gentileschi na may likha ng Portrait of a Young Woman as a Sibyl (1620).

ANG KABABAIHAN SA RENAISSANCE

Sa panahon ng Renaissance, iilang kababaihan lamang ang tinaggap sa mga unibersidad o pinayagang magsanay ng kanilang propesyon sa Italy. Si Isotta Nagarola ng may akda ng Dialogue on Adam and Eve(1451) at Oration On The Life of St. Jerome (1453) na kakikitaan ng kanyang kahusayan sa pagunawasa mga isyung teolohikal. Nariyan din si Laura Cereta mula sa brescia na bago mamatay sa gulng na 30 ay isinulong ng isang makabuluhang pagttanggol sa pag-aaral para sa kababaihan.

Sa Pagsulat ng Tula nariyan sila :Verronica Franco mula sa Venice at Vittoria Colonna Mula sa Rome . Sa larangan ng Pagpipinta nriyan sina Sofonisba Anguissola mula sa Cremona na my likha ng self-portrait (1554) at si Artemisia Gentileschi , Anak ni Orazio Gentileschi na ngapinta nag Judith and Her Maidservant with the head of Holofernes (1625) at Self -Portrait as the allegorry of Painting(1630).

EPEKTO NG PALIMBGAN SA PAGLAGANAP NG RENAISSANCE

Gumagamit na ang mg eurepeo ng wood block printing simula ika-12 siglo. kahawig ito ng ginagamit ng mga tsino simula 800 C.E. Noong unang bahagi ng dekada 1450, nakapaglimbag ang German na si Johann Gutenberg ng unang aklat , isang kopya ng bibliya, gamit ang naimbento niyang movable type na mas moderno kaysa naunang tipo.

Ang mga akda ng mga humanista ay lumaganap sa pamamagitan ng palimbagan. Mahalaga rito ang In Praise Of Folly(1511) ni Desidarius Eresmus (circa 1466-1536 ) na itinuturing na dahilan ng paglaganap ng Renaissance bilang isang pandaigdigang kilusan. Ginamit niya ang kapangyarihan ng pluma upang tuligsain ang teolohiyang eskolastika pang-aabuso ng kaparian , at itaguyod ang kanyang pilosopiya tungkol kay kristo. Sa Katunayan ang Humanismong Erasmian ay makikita sa mga akdang ng mga french na manunulat sa palimbagan mahirap maisakatuparan ang paglaganap ng kulturang Renaissance . Maging ang paglaganap ng mga ideya kaugnay ng repormasyon at rebolusyong siyentipiko ay nakikinabang din ng malaki sa pagunlad ng palimbagan.

Marla Lane Martinez

III-ESEP Mendeleev

dtfgwrh

tygrwhwasgfegfwfd

                                                                                                                    Aralin 28
                                                                                      Ikalawang Yugto ng Imperyalismong  Kanluranin

Itinuturing na ikalawang yugto ng imperyalismong Kanluranin ang ika-19 na siglo. Nagsimula na ang panahon ng eksplorasyon noong ika 15 siglo at naging resulta nito ang pagtatag ng mga kolonya sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Gayum-paman Latin Amerika Subalit hindi ang Asya at Africa.

Ano ang mahahalagang salik na nagtulak sa mga Europeo upang ipagpatuloy at paigtingin pa ang imperyalismo sa ika-19 na siglo ? Ano ang mga teritoryong narrating at nasakop nila ? Ano ang malawakan at pangmatagalang  epekto ng ikalawang yugto ng imperyalismo?

Sa ikalawang yugto ng imperyalismo kapansin-pansin na ang pinagtuunan ng pansin ng mga Europeo ay ang Africa at ang Silangang Asya. Sa pag-unlad ng Rebolusyong Industriyal sa Europe simula ika-18 siglo , naging  malaki ang panga-ngailangan para sa mga hilaw na materyales na makukuha sa Africa at Asya gaya  ng bulak ,goma , seda ,vegetable oil , at mineral . Estratehiko rin ang mga daungan nito bilang basing pandagat ng mga Europeo . Dalawa ang reaksiyon ng mga bansang naapektuhan ng imperyalismo.

 

MGA SALIK SA PAGPAPALAWAK NG IMPERYONG KANLURANIN

Ayon sa mga historyador, walang isang salik na nagpasidhi ng imperyalismong Kanluranin noong ika-19 na siglo. Sa katunayan , ito ay bunsod ng maraming salik na may kinalaman sa isat’isa at hindi maaaring tingnang magkakahiwalay . Ilan sa mga pangunahing salik na ito ay pang-ekonomiya at political.

Pang-ekonomiyang Salik

Sa ika-19 na siglo , naging mas madali para sa mga Europeo ang paglalakbay sa malalawak na karagatan. Ito ay dahil sa mga imbensiyon sa teknolohiya at agham na dulot ng Rebolusyong Industriyal at Rebolusyong Siyentipiko sa Europe. Pagdating nag huling bahagi ng ika-19 na siglo, ang pagkakaimbento sa malayuang paglalakbay sa steam-boat , nagalugad din maging ang makikitid na mga ilog . Ang pagkakaimbento sa telegraph ay nagbigay-daan upang maging madali ang ugnayan sa pagitan ng malalayong lugar. Sa agham , ang pagkakatuklas sa quinine bilang gamot sa malaria ay nagbigay ng pagkakataon sa mga manlalakbay para sa mga tropikal na klima ng Asya at Africa. Ayon sa ekonomista na English na si John Atkins Hobson sa kanyang aklat na Imperialism: A Study (1902),ang nalikha ng Rebolusyong Industriyal ay labis na capital na nangangailangan ng paglalagakan bilang puhunan.Ang hindi pantay na pamamhagi ng yaman ang siya diumanong pinanggling ng labis na kapital.Bilang resulta, kinailangang maghanap ng mga lugar sa labas ng Europe sa paniniwalang mastutubo nang malaki ang kapital.Subalit ayon kay Habson,hindi nakakailanganin pa ang imperyalismo kung magkakaroon lamang ng pantay na pamumudmod ng yaman sa pagitan ng mayaman at mahirap.

  Ayon naman sa nangungunang tagapulong ng ideolohiyang Marxist sa Russia na si Vladimir llyich Ulyanov,kilala bilabg Lenin,ang”imperyalismo ang pinakamataas na antas ng kapitalismo” Naging imperyalista ang mga kanluranin dahil sa labis na kapital at pangangailangan ng pamilihan at paglagakan ng kanilang kapital.Sinangayunan ni Lenin ang palagay ni Hobson na ang pangangailangan para sa paglalagakan ng kapital ay bunga sa pagdasa ng produkto sa Europe at pagiging puno ng pamilihan nito.Ibig sabihin , ang produksiyon ng mga Europe na mapagdadalhan nila ang labis na produksiyon.

Politikal na Salik

     Matatandaan na noong 1859,binalangkas ni Charles Darwin sa kanyang akdang On the Origin of Species by Means of Natural Selection Ayon sa kanya , ang ebolusyon ng mga uri (species) ng hayop at halaman ay sa pamamagitan ng natural selection.Nakilala ang teoryang ito bilang Social Darwinism  o ang paniniwala  na ang natural selection ay angkop din sa mga ugnayan ng tao sa daigdig.Nanaig ang din ang prinsipyo ng survival of the fittest  na nagsasaad na ang may mga katangiang higit na angkop para mabuhay sa daigdig ay yumayaman at nagtatgumpay.Ginamit ang Social Darwinism upang magtangi ng lahi.Sa pananaw ng mga racist  o nagtatangi ng lahi,ang mga lahing puti ay umuunlad at nagiging mas mataas ang ants ng sibilisasyon kaysa mga lahing dilaw,itim,at kayumanggi.Sa usapin naman ng mga bansa ,may paniniwala ang mga Social Darwinist na kinakailangan ang pagpapalawak ng imperyo dahil ang mahihinang bansa ay mapapasailalim na malakas na bansa.Kaaakibat ng Social Darwinism ang paniniwalang tinatawag na White man’s burden.Ito ay ang paniniwala na ang mga puti ay may obligasyong tulungan ang mga kapus palad sa daigdig at maturuan sila ng mga pagpapahalagang  Kristyano at kasnayang Europeo.

   Sa kagustuhan ng pamahalaan na mapaunlad ang nasyonalismo ng mga Europeo,hinikayat ang pag papalimbag ng mga kwento ng pakikipagsapalaran at mga aklat tungkol sa paglalakbay.Nabuo ang mga grupo gaya ng Colonial League sa germany at British Empire League na nagtagyod ng ideya ng kolonyalismo.

IMPERYALISMO SA AFRICA

     Ang pag-aagawan sa Africa at asya ay resulta ng pahina ng Britain sa pagtatanggol ng mga ugnayang pang ekonomiya na naitatag nito sa mga nauunang dekada .pagdating ng dekada 1880, ang Britain ay humarap sa mga hamong pandagat,komersyal at teknolohikal mula sa ibang bansang Kaunlarin ng Germany ,France, aat United States .Untiunting humina ang ekonomiya ng Britain at nawala  ang dominasyon niya sa kalakalang pandaigdig.Matatandaang makapangyarihan ang Great Britain sa larangan ng ekonomiya dahil sa Rebolusyong Industriyal .Subalit bumaba ang kanyang parte o bahagi sa kalakalang pandaigdig simula 1880.

     Sa pahina ng Britaain ,ang puwang ng iniwan nito ay agad pinag-agawan ng mga karibal na pwersang Europeo para sa mga teritoryo sa Africa .Ang pagpayag  ng Britain sa Berlin Conference noong 1884 ay nagpatunay ng pahinang ito.Ang Ber;in Conference ang nagbigay daan sa paghahati ng Africa.

 

 

 

MGA BALAKID SA PAGUNLAD NG AFRICA

   Ang Africa ay isang malaking kontinente .Bulubundukin ang halos kabuuan ng hilagang baybayin nito na nakaharap sa Mediterranean Sea.Sa timog ng mga bundok na ito ay ang Sahara Desert ang kahbaan ay mula Atlantic ocean hanggang Indian Ocean . Ang Atlantic Ocean ang hangganan ng Africa sa hilaga at kanluran ay nagsisilbing proteksiyon ng kontinente mula sa tagalabas,subalit nagbigay-daan din ito upang mahirapan naman ang mga African na maglayag papunta sa ibang bahagi ng daigdig.Sa mga disyerto nito aya sobra ang init at bihira lang ang pagulan.Sa mga kagubatan naman nito ang nakabalatay sa equator. Ang maraming pesteng may dalang sakit gay ng Yellow fever ay matatagpuan din sa kontinenta Dahil ditto ,mataas ng bilang ng namamamatay at noon lamang ika -20 siglo nagsimulang bumilis ang paglaki ng populasyon ditto.

    Ang Africa ay binubuo ng ibat ibang pangkat etniko na may iba’t ibang pangkat etniko na may iba’t ibang wika kaya hindi agad nakamit an pagkakaisa ng mga mamamayan nito.Ito rin ang naging dahilanupang maging matagumpay ang pagpasok ng kolonyalismong kanluran ditto.

MGA EUROPEONG NAGLAKBAY SA AFRICA

 Karamihan sa nga Europeong naglakbay sa Africa ay mga eksplorer ng pamilyar lamang sa Hilagang Africa subalit hindi pa batid   

 

Eksplorer	BAhagi ng Africa na narating
James Bruce	Blue Nile
Mungo Park	Nile
Richard Lander	Niger
Richard Burton/John Speke	Lake Tanganyika at Lake Nyaza
James Grant/John Speke	Pinatunayang ang Lake Nyaza ang pinagmumulan ng Nile
David Livingstone	Victoria falls
Henry Stanley	Iginawad ang Congo sa hari ng Belgium na si leopold

 

Kalawakan ng rainforest at damuhan sa timog ng Sahara .Tingnan ang talahanayan 28.1 sa Africa.

    Si David Livingstone ay isang Scot na doctor, misyonero at manggagalugad na pumunta sa Africa noong 1841 at nagtayo ng mga misyong medical.Ginalugad niya ang Africa  at sumulat ng kanyang aobserbasyon at karanasan ditto.Gumawa siya ng talaan ng mga hayop at halaman at pati narin ang mapa,Noong 1871 ,tumungo si Henry Stanley sa Africa para hanapin si Livingstone.Si Stanley ay isang ametikanong mamamahayag at manlalakabay.Matapos ang walong buwan ,natagpuan  niya si Livingstone sa Lake Tanganyika sa kasalukuyang Tanzania.May sakit na si Livingstone subalit patuloy pa rin sa pagalugad .Namatay si Livingstone matapos ang dalawang taon.samantala ,ibinalita ni Stanley sa daigdig ang mga ulat ni Living stone naliwanagan ang mga kanluranin hingil sa Africa sa pamamagitan ng pagbabasa ng ulat nila. 

ANG PAGAAGAWAN SA AFRICA

 

   Bago ang 1880,nangkapagtatag na ang mga bansa ng Europeo ng mga istasyon (outpost) at kolonya sa mga baybayin ng Africa .matindi ang tunggalian ng mga bansang Europeo para makakuha ng lupa at likas na yaman sa Africa .Upang maiwasan ang tunggalian ng interes, isinagawa ang Berlin Conference noong 1884 sa kahilingan ng Germany .Ito ay upang maisaayos ang kompetisyon sa pagitan ng Britain,France, at Germany.

    Bungan g Berlin Conference ,nahati ang Africa sa mga bansang Europeo.Paagdating ng 1914,tanging Ethiopia at Liberia lamang ang mga bansa sa Africa at europeo.Ang teritoryong nasakop ng mga British ay ang Sierra Leone na itinatag noong 1787 sa tulong ng isang dating alipin na si Olaudah Equiano at ang  Cape Colony na sinakop nila noong 1815.Nakontrol din ng mga British ang  Suez Canal  noong 1875.NAtalo ang mga  Boer, ang tawag sa mga mamamayang  Dutch na naninirahan sa Africa.

   Ang karanasan ng Africa sa direktang kolonyalismoay isa sa mga epekto ng imperyalismong Kanluranin sa rehiyon .Dahil ditto ,napasasailalim ang mga katutubo sa kapangyarihan political,pangekonomiya ,at hudisyal ng mga Euroeo.Bilang resulta ,nasira ang katutubong kultura ng mga taong dati ay nakasalalay ang organisasyong political sa mga grupo o tribo.

IMPERYALISMO SA ASYA

        Tulad ng Africa, ang Asya ay pinaghati-hatian din ng mga bansang Europeo simula ng ika -16 na siglo . Ang magkaribal na bansang Kanluranin ay may kanya kanyang kolonya sa Asya .Pagdating ng ika-19 na siglo,ang Asya ay nahati sa kapangyarihan ng mga bnsang Kanluranin.

         Sa Timog Asya , ang India ay pinagagawan ng French ,Portuguese,at British.Pagkatapos ng  Seven Year’s War (1756-1763)  kung saan natalo ng mga British ang mga French ,nanaig sa India ang kapangayarihan ng mga British. Ang Sri Lanka ay nasakop ng mga Portugese (1505), Dutch (1656), AT British (1796). Sa Silangang Asya , ang Macao ay naging kolonya ng Portugese hanggang 1999 samantala ang Hongkong ay napasailalim ng mga british noong 1997.

            Sa Timog silangang Asya, ang Malacca ay unang napasailalim sa Portugal at ng lumaon, sa Great Britain. Nasakop din ang Great Britain ang Malaya, Singapore, at Burma. Ang Vietnam, Laos , at Cambodia ay nasakop ng France at ang Indonesia ay napasailalim sa Netherlands. Ang Pilipinas ay naging kolonya ng Spain pagkatapos ay ng United States. Sa Silangang Asya , ang Korea ay nanatiling Malaya hanggang 1910 bagama’t napasailalim din sa impluwensiya ng Russia at Japan. Noong 1910 , tuluyang sinakop ito ng Japan. Naging imperyalistang bansa ang Japan matapos lumakas itosa pamamagitan ng modernisasyon. Niyakap ng Japan ang impluwensiyang Europeo at Amerikano upang maging dernisa. Kakaiba rito ang nangyari sa China.

 

IMPERYALISMO SA CHINA

          Middle Kingdom o Gitnang Kaharian ang turing ng China sa kanyang sarili. Nangangahulugan itong mataas ang pagkilala ng China sa kanyang sarili. Nanganaghalugan itong mataas ang pagkilala ng china sa angkin nitong sibilisasyon. Ito ang dahilan kung  ang pagkakalahati ng China sa iba’t ibang puwersang Kanluranin noong ika-19 na siglo ay isang malaki ,tanging Canton lamang bukas na daungan ng China para sa kalakalan .Kinakailangan pa na magkaroon ng Digmaang Opyo upang mabuksan ang mga daungan ng China para sa KAnluranin..

        Sa mahabang panahon ,higit na kapaki-pakinabang sa China ang pakikipagkalakalan nito sa mga British sa produktong  Tsino tulad ng tsaa at seda kung ihahambing sa pangangailangan ng tsino sa mga produktong British.Higit sa seda,tsaa ang pangunahing produkto ng China na nais ng Britain .Nang lumaon,at upang akuha ng mas maraming pilak para maipalit sa tsaa ng China , nagpasok ang mga British ng Opyo sa China mula sa India.Ang paglaganap ng Opyo ay nakaapekto sa kapayapaan at kaayusan sa China kung kaya ipinagnbawal ng Emperador ang pagpasok nito sa bansa .Isinamsam ni Commision Lin zexu ang mga kontrabandong Opyo ng mga British.

        Naganap ang unang digmaang Opyo noong 1839 hangang 1842 .natalo ang China at pinirmahan ng dalawang panig ang  Ttreaty of  Nanking  noong 1842.

  Sumiklab ang ikalawang Digmaang Opyo sa pagitan ng China at  ng magkakamping France at Great Britain  noong 1856 hanggang 1860. Muling natalo ang China at lumagda ito sa Treaty of Tientsin noong 1858 at 1860. KAbilang sa probisyon nito ang pagbubukas ng China ng karagdagang 11 daungan; pagiging legal ng kalakaalng Opyo : at pagtanggap ng China ng mga kinatawang diplomatiko ng mga Bansang Kanluranin

            Ang France ay nagkainteres sa China .Lumagda ang China sa kasunduan na na nagpasok sa mga misyonerong French sa Timog China . Sa kaso ng Russia , nakuha nito ang malaking bahagi ng Manchuria mula sa China bunga ng Treaty of Peking noong 1860.  Noong 1849, nakuha ng Portuguese ang Maccau. Hindi rin nagpAhuli ang Japan. Bungan ng digmaang Sino-Japanese noong 1894 -1895, Lumagda ang China sa Treaty of Shimo no seki noong 1895. Nagkaroon ang Japan ng kapangyarihan sa Korea , Formosa (Ngayon ay Taiiwan), Pescadores , at Russia sa kasunduang ito, subalit sa naganap na digmaang Raso Japanese noong 1905 , natalo ang Russia at kinilala nito ang interes ng Japan sa Korea.

          Walang naggawa ang China sa Imperyalismong Kanluranin at Hapones.Lumagda ito ng mga hindi pantay na kasunduan kung saan naglkaloob ito ng teritoryo at karapatan sa mga dayuhan .Nahati ang China sa spheres of influence. Ibig sabihin, may mga bansang Kanluanin na nagkaroon ng eksklusibong karapatang sa teritoryong nakuha nila.

 

 

EPEKTO NG IMPERYALISMO

            Ang imperyalismo sa Frica at sa asya ay naging daan upang makaranas ng pagsasamantala ang katutubong populasyon  mula sa mga mapaniil na patakaran ng mga dayuhan. Pinagsamantalahan ng mga kanluranin ang kanilang likas na yaman at lakas-pag gawa. Naging sanhi din ito ng pagkasira ng katutubo sa ilang bahagi ng kolonya dahil sa pananaig ng impluwensiyang kanluranin. Sa usapin ng hangganang pambansa, ang pamana ng mga kanluranin ay ang hidwaan sa teritoryo namamayani parin ngayon sa ilang bahagi ng Africa at Asya bunga ng hindi makatuwirang pagtatakda ng mga hangganan.

 

 Submitted by:Charlene Oppus

Ailien  Pelesco

Aralin 29: Nasyonalismo sa Europe at sa Asya

Nasyonalismo sa Europe at sa Asya

       Ang kasaysayan ng daigdig sa ika-19 na siglo ay kinakitaan ng pag-unlad at paglaganap ng nasyonalismo. Sa Europe, maraming rebelyon ang isinagawa sa ngalan ng nasyonalismo na ang nagsilbing inspirasyon ay ang ideyang pagkakapantay-pantay, at pagkakapatiran ng Rebolusyong French. Sa Asya,ang huling bahagi ng ika-19 na siglo ay kinakitaan ng pagtatangkang lumaya mula sa mga puwersang Kanluranin.

Ano ang ibig sabihin ng nasyonalismo?
       Ito ay ang pagmamahal sa bansa na nakaugat sa kamalayan ng isang lahi na sila ay nabubuklod ng isang wika, kasaysayan, kultura, pagpapahalaga, at relihiyon. Sa kabuuan, ang nasyonalismo ay isang positibong puwersa kung ito ay gagamitin sa pagtataguyod ng pagkakaisa at pagkakakilanlan at kung ito ay hindi nakasasagabal sa tunguhin ng ibang bansa.

NASYONALISMO SA EUROPE

       Ang unang yugto ng pagkabuo ng nasyonalismo sa Europe ay sinasabing kinakitaan ng katapatan sa grupong lingguwistiko at kultural at ang pagnanais na makalaya mula sa kontrol ng dayuhan. Kalaunan, umunlad ito tungo sa kilusang nagtataguyod ng kagalingan ang bansang kinabibilangan at pakikipaglaban sa karapatan ng mga mamamayan na maitakda ang sariling kapalaran. Ang halimbawa nito ay ang Rebolusyong French.

Congress of Vienna
       Ang Congress of Vienna ay ipinatawag noong 1814 upang pagtibayin ang Treaty of Paris na nagwakas sa mga digmaang inilunsad ni Napoleon at upang buuing muli ang estrukturang politikal ng Europe. Nilahukan ito ngAustria, Prussia, Denmark, Bavaria, Saxony, at Russia. Ang naging resulta ng nasabing kongreso ay ang restorasyon ng mga dinastiya sa kanilang trono at ang paghahati-hati ng mga nanalong bansa sa tinatawag na spoils of war o mga nakamit na tagumpay, pribilehiyo, o materyal na bagay mula sa digmaan. Sa kabuuan, ang naging resulta ng Congress of Vienna ay ang pagsasaayos muli ng mapa ng Europe.

Si Clemens von Metternich ng Austria ang naguna sa Congress of Vienna noong 1814.

Ang mga bansang bumuo sa Concert of Europe ay Russia, Prussia, Great Britain at France.

Germany
       Ang radikal na kilusan na nabuo sa Germany ay ang Burschenschaften, na ang layunin ay magkaroon ng pagkakaisa at nasyonalismong German. Binuwag ito ni Clemens von Metternich bilang bahagi ng ipinatupad na Carlsbad Decrees (1819) na nagsensura sa pamamahayag at naglagay ng mga espiya sa mga unibersidad.

Si Otto von Bismarck, tagapagbuklod ng Germany

 

Italy
       Ang kilusan na itinatag ng mga rebolusyonaryo sa Italy ay ang Risorgimento, na ang layunin ay makamtan ang pagkakaisa at kalayaan.

Greece
       Noong 1821, nag-alsa ang Greece laban sa mga Ottoman Turk. Noong 1827, nakialam ang Great Britain, Russia, at France upang palayain ang Greece mula sa mga Turk na kanilang natalo noong 1829. Ang naging resulta ay ang Treaty of Adrianople kung saan ibinigay sa Greece ang kalayaan sa tulong ng tatlong puwersang Kanluranin. Iniluklok si Otto, anak ng hari ng Bavaria,bilang unang hari ng Greece.

Spain
       Bilang reaksyon sa kaayusang nalikha ng Congress of Vienna, nagkaroon ng pag-aalsa sa Spain noong 1820. Ang pag-aalsa ay natuon sa haring Bourbon na si Ferdinand VII na napilitang ibalik ang Konstitusyon matapos itong maisantabi dahil sa restorasyon ng monarkiya. Gayunpaman, nang makialam na ang Quadruple Alliance ay nanumbalik sa kapangyarihan si Ferdinand VII.

France
       Ang July Revolt noong 1830 ay nagsilbing reaksiyon sa mga restriksyong ipinatupad ni Haring Charles X hinggil sa pamamahayag at sa pagbuwag sa Chamber of Deputies o ang lehislatura. Ang kanyang mga patakaran ay nakabatay sa pagpapanumbalik sa kaayusang politikal, pang-ekonomiya, panlipunan, at panrelihiyon ng dating rehimen. Ito ang nagsilbing mitsa sa pagsiklab ng rebolusyon sa Paris noong 1830 kung saan ang mga mamamayan ay lumikha ng kaguluhan sa mga kalsada. Hindi nakayanan ni Charles na sugpuin ang rebelyon kung kaya tumakas siya papuntang Great Britain. Pinalitan siyang kasapi ng Dinastiyang Bourbon, si Louis Philippe.

Si Louis Philippe, ang hari ng mga French mula 1830 hanggang 1848

Imperyong Austria-Hungary

      Ang pag-aalsa sa Austria ay kasunod ng mga pag-alsa sa France noong 1848. Ito ay nakatuon laban sa mga patakarang pang-ekonomiya ni Metternich. Nagsama-sama sa mga kalsada ng Vienna ang mga manggagawa, magsasaka, at estudyante. Tumakas si Metternich papuntang Great Britain. Ipinagkaloob ni Haring Ferdinand I ang mga kahilingan ng mga rebolusyonaryo, kasama na rito ang pangako ng konstitusyong liberal para sa imperyo.

Si Franz Joseph: ang emperor ng Austria.

ARALIN 21 MGA SALIK SA PAGLAKAS NG EUROPE

PAG-USBONG NG BOURGEOISIE

Ang terminong bourgeoisie ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga bayan sa medieval france na binubuo ng mga artisano
at mangangalakal. Ang mga artisano ay ang mga mangagawang may kasanayan sa paggawa ng mga kagamitang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang. Sa uring panlipunan, mas mataas sa kanila ang mga landlord o panginoong maylupa. Ang terminong bourgeoisie ay ginamit upang tukuyin ang gitnang uri ng france at ng iba pa pang mga bansa sa Europe.
Sa huling bahagi ng ika-17 siglo, naging isang makapangyarihang puwersa ang bourgeoisie sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker(nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipowner(nagmamay-ari ng barko), mga pangunahing mamumuhunan at mga negosyante.
Sa ika-17 at ika-18 siglo, sinuportahan ng bourgeoisie ang mga prinsipyo ng konstitusyonalidad at likas na karapatan (natural right) laban sa banal na karapatan (divine right). Ang likas na karapatan ay unibersal na karapatan gaya ng karapatang mabuhay ng may kalayaan. Ang banal na karapatan ay nagtatakda na ang hari ay hindi napapasailalim sa anumang kapangyarihan dahil ang kapangyarihan niya ay nanggagaling sa diyos. Samantala, ang konstitusyonalidad ay isang kondisyon kung saan ang isang tao, grupo ng tao o bansa ay kumikilos batay sa isinasaad ng konstitusyon o saligang batas. Ang liberalismo ay paniniwalang nag-ugat sa Europe na binibigyang-diin ang karapatan ng indibidwal.

PAG-IRAL NG MERKANTILISMO
Ang Merkatilismo ay isang sistema na ang pangunahing mga layunin ang politikal. Ang mga layuning ito ay ang magkaroon ng malaking kitang magbibigay-daan upang ang hari ay makapagpagawa ng mga barko, mapondohan ang kanyang hukbo, at magkaroon ng pamahalaang katatakutan at rerespetuhin ng buong daigdig.
Ang doktrina ng bullionism ay sentral sa teorya ng merkantilismo. Sa ilalim ng doktrinang ito, ang tagumpay ng isang bansa ay masusukat sa dami ng mahahalagang metal sa loob ng hangganan nito.
Isang elemento ng merkantilismo na nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mga nation-state ay ang tinatawag na nasyonalismong ekonomiko. Ibig sabihin nito, kayang tustusan ng isang bansa ang sarili nitong pangangailangan. Kaakibat ng merkantilismo ang konsepto ng paternalismo. Isa itong sistema ng pamamahala kung saan ang pamahalaan ay namamahala naq parang ama sa kanyang mamamayan.

PAGTATATAG NG NATIONAL MONARCHY
Malaki ang naitulong sa pagtatatag ng national monarchy o pambansang monarkiya sa paglakas ng Europe. Matatandaan na sa panahon ng piyudalismo, walang sentralisadong pamahalaan. Mahina ang kapangyarihan ng hari. Ang hari ay itinuturing lamang na pangunahing panginoong maylupa.
Subalit nagbago ang katayuan ng monarkiya sa tulong na mga bourgeoisie. Ang hari na dating mahina ang kapangyarihan ay unti-unting namayagpag. Bilang resulta, ang katapatan ng mamamayan ay lumipat mula sa panginoong maylupa tungo sa pamahalaan na may kakayahang protektahan sila. Handa silang magbayad ng buwis para sa proteksiyong ito.
Sa pamamagitan ng buwis, nagkaroon ng pondo ang hari upang mag-bayad ng mga sundalo. Dahil dito, nakalaya ang hari mula sa proteksiyon na dating ibinibigay ng mga knight ng panginoong maylupa.

PAG USBONG NG NATION-STATE
Ang nation state ay isang estado na pinananahanan ng mga mamayan na may magkakatulad na wika, kultura, relihiyon at kasaysayan dahil sa kanilang mga pagkakatulad ay nagkaroon sila ng pagkakaisang lahi sila rin ay nakatira sa isang tiyak na teritoryo at may pamahalaang kasarinlan. Sila’y mga nagkakaisang lahi at may katapatan sa kanilang bansa.

Isa sa mga katangian ng nation state ay pagiging sentralisadong pamahalaan sa ilalim ng monarkiya may hukbo na umusbong sa nation state ito ay pagiging tapat ng mga sundalo sa hari. Dahil sa nation state ay lalong lumakas ang Europe at nabuo ang mag bagong institusyong pampulitika, panlipunan at pang ekonomiya. Nanghimasok at sinakop ng Europeong nation state ang mga bansang America, Asya at maging ang Africa.

ENGLAND
Si william The conqueror ay duke ng normandy na sumakop sa England noong 1006. Siya rin ang gumawa ng patakaran sa bagong nasasakupan. Inangkin din nya ang 1/6 na lupain at ibinigay ang nalalabi sa Noble. Pinanatili din nya ang Shire , ang shire ay pinamumunuan ng Sherrif o ahente. Nag utos si william na magsagawa ng “sensus” sa mga tao at ang naging resulta ay inilagay sa Domesday Book.
Noong 1215 ay pinilit ng mga Landlord ang haring John na lagdaan ang Magna Carta dito nakasaad ang mga batas na hindi maaaring Makulong ang isang taong nagkasala mna hindi dumaraan sa paglilitis , hindi rin maaring itaas ng hari ng walang pahintulot ng Great Council. Noong 1295 naitatag ang parlamento na House of Lords (obispo at nobility) at House of Commons (kabalyero at bourgeoisie) ito ang mga sistemang pag bubuwis sa England.

FRANCE
Napasakamay ni CharleMagne ang France simula 771 C.E ginawa nya ang lahat upang mapanatili ang kasarinlan at mapalawak ang teritoryo ng France sa pamamagitan ng hukbong militar , siay ang naglunsad ng unang kontra-atake laban sa mga muslim sa spain.
Namatay sya noong 814 C.E at ipinamana ang imperyo sa kanyang anak na si Louis the Pious. Sa pamamagitan ng Treaty of Verdun hinati ng mga apo ni Charlemagne ang imperyo. Ngunit dahil sa di pag kakaunawaan tuluyang bumagsak ang imperyo dahil sa mga bagong mananalakay sa Europe ito ay ang mga bansang Muslim , Magyar at Viking.
Ang capetian abg pumalit sa Carolingian at itinatag ang monarkiyang Frence sa pamamagitan ng pagkamkam ng Teritoryo. Mula kay Louis VI hanggang kay Philip Augustus ay lumawak ang teritoryo ng France . Lalo pa itong tumatag kay Louis IX sa pamamagitan ng digmaan at pagpapakasal ay nadagdag ang lupain upang madagdagan ang yaman ipinatupad ang pag bibigay ng buwis.
PAG USBONG NG SIMBAHAN AT PAPEL NITO SA PAG LAKAS NG EUROPE
Ang pang abuso ng mga hari ang naging dahilan upang lumakas ang simbahan. Noong 1073 , itinakda ni Papa Gregory VII na ang kaayusang banal ay napapasa ilalim sa batas ng Diyos. Ang Papa ang pinakamataas at lahat ay napapasa ilalim sa kanya sa simbahan gayundin ang Hari na di pwedeng ganitin ang kapangyarihan sa layuning kristiyano. Maari din nyang tanggalin sa posisyon ang Hari kapag hindi sumunod sa obligasyonng kristyano.
Ang Investure Controversy ay ideya ng Papa kung saan sumasailalim na tunggaliang interest ngunit hindi ito nagustuhan ni Henry IV . Dahil para kay Henry ang panatisismo ay nakaka apekto sa usaping politikal. Ngunit idineklara ng Papa na eksmulgado si Henry sa simbahan.
Ang Concrad of Worms noong 1122 ang kumilala sa tungkulin ng Obispo bilang lider-ispiritwal at sa Landlord kung saan ang hari ay hindi napapasa ilalim sa Papa.
Ang simbahan ang pinaka makapang yarihan sa panahon ng Middle Ages , naitatag din nila ang Republica Christiana na pinamumunuan ng hari sa patnubay ng Papa.
Ang Europe ay lalong lumakas mula 11-13 siglo nagkaroon din ng kasiglahan at mga Nation State ang lapangyarihan ng simbahan. Ito ang mag nagging dahilan ng pag lakas ng Europe.

Aralin 22: Ang Panahon ng Renaissance.

“Ang panahon ng renaissance”

*Pag-usbong ng renaissance*

Sa pag-unlad ng agrikultura ,bunga ng  mga pagbabago sa kagamitan at pamamaraan sa pagtatanim umunlad ang produksyon sa Europe noong “middle ages” . dahil dito lumaki ang  populasyon at dumami ang pangangailangan ng mga mamamayanan na matutugunan  naman ng maunlad na kalakalan.ang mga lungsod-estado sa hilagang Italy ang nakinabang sa kalakalan .noong ika-11 hanggang ika-12 n sigalo umunlad iot bilang sentrong pangkalakalanat pananalapi sa Europe.ilan sa mga lungsod-estado na umusbong ay ang Milan, lorence, Venice, Mantua, Ferrara, Padua, Bologna at Genoa.

 

*Pamilyang Medici*

                Sila ay mga mangangalakan at banker kaya sila ay yumaman at nakilala sa europoe bilang mga duke. Sa pamilyang ito nagmula ang tatlong papa sina “Leo V”, “Clement VII”, at “Leo XI”, at dalawang reyna sina “Catherine” at “Marie”.   Mahalaga ang nagging papel ng Pamilyang medici sa pagpapalaganap ng “renaissance” sa pamamagitan ng pagtatayo ng pampublikong aklatan, pagsuporta sa mga pintor at eskultor.

 

*Ang Humanismo*

                Si Francisco Petrach ang tinaguriang “ama ng humanismo”  . pinagtuunan  nya ng pansin ang iniisip at nararamdaman ng mga roman.ang Humanismo ay kilusang intelektuwal noong panahon ng renaissancena naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyon ng Greece at rome . ang nag-aaral sa klasikal na sibilisasyon ng Greece at rome ay tinaawag na “humanist o humanista” mula sa salitang Italian na nangangahulugang “guro ng humanides”

 

“Mga ambag sa renaissance sa iba’t-ibang larangan”

 

*Politika*

                Ang Europe ay kinakitaan ng paglalabanang political.  Ang naglaban-laban para sa pamumuno ay ang papa, emperador, at ang mga pinuno ng France at Spain. Sa larangang political ay nakilala rin si Niccolo  Machiavellie  ang sumulat ng “The Prince”. Sa aklat na ito ,nagbigay siya ng mga mungkahi kung paano mamuno ng epektibo. Sa medaling salita ang pamamaraan ng pinuno ,ano man ang anyo nito ay nagiging mabuti kung mabuti ang kanyang hangarin para sa nasasakupan.sa wikang ingles tinawag itong ‘The end justifies the means”.

Mariella M. Marasigan

III-ESEP Mendeleev

ARALIN 38; IBAT IBANG ANYO AT EPEKTO NG PAGLABAG SA KARAPATANG PANTAO

PAGLABAG SA KARAPATANG PANTAO SA PANAHON NG KOLONISASYON

          Sinasabi na naging dayuhan ang mga mamayanan sa kanilang bayan. Katulad ito ng kaso sa Spain, Nether Land, France, Great Britain, Portugal, at UN.Ang mga mama- yanan sa mga bansang ito ay biktima ng sistematikong pang aabuso at pananamantala. Ang mga mamayanan ay dumanas ng sapilitang pag gawa, diskriminasyon, pagkabilango, pagpatay, at iba pa

          Ang mga halimbawa ay naging karanasan ng India sa Imperyong British sa loob ng mahabang panahon. Ang Amritsar Massacre ay hindi malilimutan sa kasaysayan ng India, Ito ay naganap noong Abril 13, 1919 na kung saan ay pinaulanan ng bala ng armadong pwersa ng Imperyong British ang mga walang kalaban laban na mga indian na nag pupulong at nag poprotesta sa mga oras na iyon. Ang mga indian na nag poprotesta dahil sa hindi demokratilong patakaran ay hindi armado kung kayat sila ay walang kalaban laban.

PAKIKIBAKA NG COMFORT WOMEN

          Ang mga comfort women na nag mula sa mga bansang Pilipinas, China, korea, at iba pang mga bansa na nasakop ng japan ay dumanas ng pisikal, sikolohikal, at seksuwal na pang aabuso . Ang mga Comfort Women ay mga babaeng binihag upang sapilitang magkaloob sa mga sundalong hapones ng serbisyong seksuwal. Sa ngayon ay patuloy na humihingi ng katarungan ang mga Comfort Women. Gusto ng mga ito ng isang pormal na paghingi ng kapatawaran ng pamahalaan ng hopones, Ang pagbabayad sa pinsala sa kanila, at paglalagay sa text book sa mga paaralan sa japan tungkol sa mga kalupitang ginawa ng mga sundalong hapones at nag mga pinag daanan ng mga Comfort Women.

ANG MGA JEW AT ANG HOLOCAUST 

          Ang ginawang paglabag sa karapatang pantao ng mga jew sa panahon ng pamumuno ni Adolf Hitler ay sistematiko. Ang Etnosentriko ay isang pananaw na ang kulturang o pangkat na kinabibilangan ng isang tao ay higit na katataas kayas sa iba. Sinasalamin ng paniniwala ng mga Nazi ang panananaw na ito. Nag sagawa nag mga Nazi ng isang malawakang operasyon na puksain ang mga jew dahil sa paniniwalang ito. Tinawag na Holocaust ang operasyon na pag puksa sa mga Jew, Ang mga Jew na nahuli ay inilagay sa isang concentration camp at pinatay sa gas chamber. Ang ibang nga Jew ay namatay dahil sa sakit sa loob ng concentration camp.Si Anne Frank ay isa sa mga nakabilanggo, Bunga ng pagkatuklas ng kanyang diary na nag siwalat ng kalunos lunos na karanasan niya at ng kanyang pamilya sa pamumuno ng mga nazi. Ang kanyang diary ay ay detalyado, malaman, at madamdamin. Ang kanyang diary ay inilimbag upang gawing babasahin at mapag aralan ang malagim na kasaysayan ng holocaust .

PAGLABAG SA KARAPATANG PANTAO NG MGA KATUTUBONG MAMAMAYAN

          Dumanas rin ang mga katutubong ng matinding pag labag sa kanilang karapatang pantao. Sila ay naging biktima ng diskriminasyon sa lipunan at ipinalaganap pa ng isang hindi makatarungang sitema ng pamahalaan, edukasyon, pamamahayag, empeyo, at iba pa. Ang kanilang buhay ay nakasalalay sa kanilang lupaing ninuno. Dito lamang sila kumukuha ng kanilang pang araw-araw at ito rin ang kanilang ginagawang tanghalan ng kanilang katutubong ritwal at tradisyon. Ang pag kamkam sa kanilang lupaing ninuno ay isang uri ng pag bura sa kanilang makasaysayang lahi. Tinatawag na ethnocide ang pag patay sa kultura, buhay,at kabuhgayn ng mga katutubo. Kaliwat kanan ang ginagawang operasyon ng pag totroso, pagmimina, at pagpapatayo ng dambuhalang dam na nag bubunga ng pagkasira ng tirahan ng mga katutubo. Bunga nito nawalan trabaho at nabubulabog ang tahimik nilang pamumuhay. 

IBA PANG PAGLABAG SA KARAPATANG PANTAO

          Dati ay may kasunduang na tinatawag na yellow dog na kung saan pinapapirmahan sa manggagawa bago siya tanggapin sa trabaho. Hindi pinapahintulutan ang manggagawa na sumali sa anumang samahan o ng mga mangagawa, at kung siya ay kasapi na kailangan niyang tumiwalag dito. May mga kasong humahantong sa union busting kung nakaaapekto ito sa sariling interes ng nangangasiwa. Ang mga ito ay malinaw na pag labag sa karapatang pantao. Ito ay halimbawa ng unfair labor practice. May mga rebeldeng kilusan na lumalaban sa pamahalaan sa may mga kasaping mga menor de edad na tinatawag na child soldier at ito rin ay isa sa pag labag sa karapatang pantao. Ang mga child soldier ay laganap sa ibat ibang parte ng daigdig na may rebelyon. Mababa ang pag tingin sa kakayahan ng kababaihan sa isang praktikal na lipunan. Lalaki ang sukatan ng talino, lakas, husay, at tapang dahil dito. Bunga nito, ang kababaihan ay maaaring maging biktima ng karahasan sa tahanan, prostitusyon, double standard, at iba pa.

MGA PAGLABAG SA KARAPATANG PANTAO SA PANAHON NG DIKTATURA

          Sunod sunod ang naging pag huli sa mga kritiko sa pamahalaang diktatoryal. Dumaranas ng pisikal at sikolohikal na pag papahirap ang karamihan sa kanila . At umabuso naman ng seksuwal na pag aabuso ang mga kababaihang bilanggo. May mga kaso rin na hindi na natagpuan ang mga bangkay ng pinaslang. tinatawag silang desaparecidos(disappeared).Sinasadya ito ng ilang militar upang walang katibayansa kanilang ginawang krimen. Ang pag kadismaya at galit ng mamayanan ay epekto ng hindi demokratiko, hindi makatuwiran, at hindi makataong patakaran. Bunga ng mga ito ang mga mamamayan ay nakisangkot at nakibahagi sa ibat iabgn uri ng pakikibaka tulad ng demonstrasyon sa kalsada, boykot, armadong pakikidigma, at iba pa. Ang mga ganitong gawain ay tinapatan ng diktatoryal ng mas maigting na puwersa tulad ng panggigipit at pandarahas.

PAGLABAG SA KARAPATANG PANTAO SA PANAHON NG KOLONISASYON

          Sinasabi na naging dayuhan ang mga mamayanan sa kanilang bayan. Katulad ito ng kaso sa Spain, Nether Land, France, Great Britain, Portugal, at UN.Ang mga mama- yanan sa mga bansang ito ay biktima ng sistematikong pang aabuso at pananamantala. Ang mga mamayanan ay dumanas ng sapilitang pag gawa, diskriminasyon, pagkabilango, pagpatay, at iba pa

          Ang mga halimbawa ay naging karanasan ng India sa Imperyong British sa loob ng mahabang panahon. Ang Amritsar Massacre ay hindi malilimutan sa kasaysayan ng India, Ito ay naganap noong Abril 13, 1919 na kung saan ay pinaulanan ng bala ng armadong pwersa ng Imperyong British ang mga walang kalaban laban na mga indian na nag pupulong at nag poprotesta sa mga oras na iyon. Ang mga indian na nag poprotesta dahil sa hindi demokratilong patakaran ay hindi armado kung kayat sila ay walang kalaban laban.

PAKIKIBAKA NG COMFORT WOMEN

          Ang mga comfort women na nag mula sa mga bansang Pilipinas, China, korea, at iba pang mga bansa na nasakop ng japan ay dumanas ng pisikal, sikolohikal, at seksuwal na pang aabuso . Ang mga Comfort Women ay mga babaeng binihag upang sapilitang magkaloob sa mga sundalong hapones ng serbisyong seksuwal. Sa ngayon ay patuloy na humihingi ng katarungan ang mga Comfort Women. Gusto ng mga ito ng isang pormal na paghingi ng kapatawaran ng pamahalaan ng hopones, Ang pagbabayad sa pinsala sa kanila, at paglalagay sa text book sa mga paaralan sa japan tungkol sa mga kalupitang ginawa ng mga sundalong hapones at nag mga pinag daanan ng mga Comfort Women.

ANG MGA JEW AT ANG HOLOCAUST 

          Ang ginawang paglabag sa karapatang pantao ng mga jew sa panahon ng pamumuno ni Adolf Hitler ay sistematiko. Ang Etnosentriko ay isang pananaw na ang kulturang o pangkat na kinabibilangan ng isang tao ay higit na katataas kayas sa iba. Sinasalamin ng paniniwala ng mga Nazi ang panananaw na ito. Nag sagawa nag mga Nazi ng isang malawakang operasyon na puksain ang mga jew dahil sa paniniwalang ito. Tinawag na Holocaust ang operasyon na pag puksa sa mga Jew, Ang mga Jew na nahuli ay inilagay sa isang concentration camp at pinatay sa gas chamber. Ang ibang nga Jew ay namatay dahil sa sakit sa loob ng concentration camp.Si Anne Frank ay isa sa mga nakabilanggo, Bunga ng pagkatuklas ng kanyang diary na nag siwalat ng kalunos lunos na karanasan niya at ng kanyang pamilya sa pamumuno ng mga nazi. Ang kanyang diary ay ay detalyado, malaman, at madamdamin. Ang kanyang diary ay inilimbag upang gawing babasahin at mapag aralan ang malagim na kasaysayan ng holocaust .

PAGLABAG SA KARAPATANG PANTAO NG MGA KATUTUBONG MAMAMAYAN

          Dumanas rin ang mga katutubong ng matinding pag labag sa kanilang karapatang pantao. Sila ay naging biktima ng diskriminasyon sa lipunan at ipinalaganap pa ng isang hindi makatarungang sitema ng pamahalaan, edukasyon, pamamahayag, empeyo, at iba pa. Ang kanilang buhay ay nakasalalay sa kanilang lupaing ninuno. Dito lamang sila kumukuha ng kanilang pang araw-araw at ito rin ang kanilang ginagawang tanghalan ng kanilang katutubong ritwal at tradisyon. Ang pag kamkam sa kanilang lupaing ninuno ay isang uri ng pag bura sa kanilang makasaysayang lahi. Tinatawag na ethnocide ang pag patay sa kultura, buhay,at kabuhgayn ng mga katutubo. Kaliwat kanan ang ginagawang operasyon ng pag totroso, pagmimina, at pagpapatayo ng dambuhalang dam na nag bubunga ng pagkasira ng tirahan ng mga katutubo. Bunga nito nawalan trabaho at nabubulabog ang tahimik nilang pamumuhay.   

MGA HAKBANG SA PAGSUGPO SA PAGLABAG NG KARAPATANG PANTAO

          Napaka halaga ng tungkulin ng na dapt gampanan ng pamahalaan, civil society, at pribadong sektor sa pagtiyak na hindi nilalabag nag karapatang pantao sa bawat isa. Ang kasarian, etnisidad, katayuang panlipunan, edukasyon, edad, at iba pang batayan ay hindi kailan magiging balakid. Ang mga organisasyong tulad ng Amnesty International, human watch ay may mga mahalagang gampanin. Ang mga sumusunod ay kampanya ng AI upang mapangalagaan ang karapatan ng kababaihan.

1. kilalanin ng pamahalaan ang karapatang pantao ng kababaihan.

2. pagtibayin at isakatuparan ang mga pandaigdigang batas 

3. labanan ang lahat ng uri ng diskriminasyon

4. pangalagaan ang karapatang  pantao ng kababaihan

5. tuligsain ang  panggagahasa, pagpapahirap at pag aabuso ng armado ng pamahalaan

6.  tuligsain ang karahasang nagresulta ng desaparecidos

7. itigil ang pananakit at pang aabuso

8. pangalagaan ang karapatan ng babaing bilanggo

9. palayain ang mga bilanggo dahil sa kasarian 

10. tiyakin ang agaran at makatarungang paglilitis  ng kaso 

                                                                                               GAWA NI ;

JOHN PATRICK REGALADO